Invulboeken liggen al een tijd onder vuur. Net voor de kerstvakantie vroeg minister Zuhal Demir aan de uitgevers om tegen volgend schooljaar kwaliteitsvollere leermiddelen op de markt te brengen. Daarmee volgt de minister het Vlaams Regeerakkoord van september 2024 (N-VA, Vooruit en cd&v) waarin een uitdoofbeleid inzake invulboeken werd overeengekomen.

Uitgevers worstelen inderdaad, samen met de Vlaamse Regering, het beleidsdomein Onderwijs en Vorming, de pedagogische begeleidingsdiensten, CLB’s, lerarenopleiders, scholen en leerkrachten met een ontscholingserfenis van enkele decennia geleden. Veel omstreden leermiddelen maken daar nu nog deel van uit. De erfenis wordt al geruime tijd als een hete aardappel doorgeschoven.

Gevalideerd doelenkader

Leermiddelenontwikkelaars volgen echter de officiële onderwijsdoelen en leerplannen, net zoals andere onderwijsactoren. Bij elke schooldoorlichting wordt trouwens ook nagegaan of er doelen worden gehanteerd die gebaseerd zijn op het gevalideerd doelenkader. Maar de huidige leerplannen staan nog sterk onder invloed van onderwijsideologieën die vooral een halve eeuw geleden internationaal werden aanbeden. Veel actoren werden de voorbije decennia daardoor gewrongen in de richting van leergebied-overschrijdende eindtermen, vrij algemene sleutelcompetenties en (cruciale) leerprocessen die te veel in handen van de kinderen moesten worden geduwd. Doelen met concrete inhouden en (basis)vaardigheden die om een professionele, stapsgewijze, opbouwende of gestructureerde instructie of automatisatie vragen, kregen zo over het algemeen een negatieve connotatie. De hier en daar uitgesproken dreiging dat scholen konden worden gesloten indien men de opgelegde werkwijzen niet volgde, zorgde voor onzekerheid, planlast en stress.

Eigen materiaal werd in kasten gestopt en scholen werkten vanaf toen vooral met methodes en leerwerkboeken die netjes in overeenstemming waren met officiële en nog steeds geldende leerplannen. Intussen stijgt het aantal leerlingen dat minder goed leest, schrijft of rekent al minstens twintig jaar. Te veel mensen zijn nu onvoldoende geletterd of hebben te zwakke rekenvaardigheden om goed te kunnen functioneren in een opleiding, op het werk en in het maatschappelijk leven.

Vernieuwing ZILL-leerplan

Omwille van de urgentie kondigde Katholiek Onderwijs Vlaanderen begin december 2024 aan dat het ZILL-leerplan (basisonderwijs) zal worden vernieuwd. Bij de grondige update zal opnieuw extra aandacht worden geschonken aan een kennisrijk curriculum, basisvaardigheden, effectieve didactiek en Nederlands als instructietaal. Dit is een moedige beslissing.

Bij het vernieuwen van leerplannen en leermiddelen zal er m.i. best rekening worden gehouden met het recente inspectierapport Planlast (verschenen in Onderwijsspiegel 2024) waarin we lezen dat individuele leerpaden het allerhoogst scoren als planlastveroorzaker.

Ook op dat vlak is het leerplichtonderwijs te ver doorgeschoten en is er weer meer ademruimte nodig voor leerlingen en leerkrachten. Iedereen is wel uniek, maar toch gelijken leerlingen in sommige opzichten goed op elkaar. Op die gelijkenissen kunnen nieuwe leerplannen en leermiddelen verbindend inspelen i.p.v. ik-gerichtheid bij leerlingen overdreven te cultiveren.

Een Vlaamse onderwijs-Tutu

Vorige maand kreeg niet alleen de uitgeverswereld, maar ook het kleuteronderwijs een veeg uit de pan, o.a. tijdens een live talkshow op televisie. Goed dat er nadien ruimte werd geboden voor rechtzetting en nuance. Toch benieuwd wie de volgende keer de kop van Jut wordt. Misschien is er een soort Vlaamse Desmond Mpilo Tutu nodig. Tutu was voorzitter van de Waarheids- en Verzoeningscommissie die ernaar streefde de verschillende bevolkingsgroepen in Zuid-Afrika in vrede met elkaar te laten leven. Hij kreeg er een Nobelprijs voor. Een Vlaamse onderwijs-Tutu zou waarschijnlijk benadrukken dat er niemand ooit slecht onderwijs heeft willen inrichten en zou streven naar een onderwijs, minder in het belang van ideologie, macht of commercie, maar meer in het belang van onze kinderen.

Wonderlijk

Veel recent aangepaste, breed aanvaarde en gevalideerde doelenkaders of daarmee accorderende commerciële leermiddelen zijn er nog niet. Scholen en leerkrachten moeten er dus in de gegeven omstandigheden o.a. met schooleigen doelen het beste van proberen te maken. Tijdens het aardse aardappelschuiven gebeuren er op de werkvloer gelukkig wonderen waarbij er zinvolle zaken uit de kast worden getoverd. Het is hartverwarmend als die pedagogische en didactische expertise wordt toegestaan, gewaardeerd en gevalideerd.

In elk geval een grote proficiat aan alle gedreven en zoekende onderwijsmensen, en een hartelijk welkom aan iedereen die wil komen helpen met dit oneindige opbouwwerk. Beste jongeren, wees niet bang voor de roep van het onderwijs. De wereld heeft jullie passie, creativiteit en frisheid nodig.

Een wonderlijk 2025 aan alle leerlingen, lesgevers en onderwijsactoren (in spe)!