Een dikke 110 jaar geleden werd in België een verbod op kinderarbeid onder 14 jaar ingesteld. Leren tot minstens die leeftijd werd een verplichting. Jonge werkers werden uit fabrieken gehaald en eerst naar school gestuurd. Voor velen openbaarde zich toen een andere wereld.

Vijf generaties verder kunnen kinderen nog altijd leren en vleugels uitslaan. Weinigen twijfelen aan de stelling dat leren lezen, schrijven, en rekenen fundamentele zaken zijn in de opvoeding. Juffen en meesters zoeken die letters of cijfers niet altijd in de kinderen zelf (tot vervelens toe), maar wekken vooral nieuwsgierigheid op en bieden die zaken ook aan. Veel dingen immers vormen een vreemde wereld buiten het kind, een wereld waarin het kind niet centraal staat. Wanneer leerlingen op school leren lezen, schrijven, rekenen, maar bijvoorbeeld ook hardlopen, schilderen of musiceren, vergroten ze hun kansen om andere zaken te ontdekken, nieuwe mensen te leren kennen en hun eigen wereld te ontsluiten. Zo kunnen ze op hun beurt uit 21e-eeuwse ik-fabriekjes ontsnappen.

Een lange reeks goedbedoelde generieke skills en ambitieuze leergebiedoverschrijdende eindtermen hebben in het basisonderwijs tijdens de voorbije dertig jaar niet opgebracht wat men ervan heeft verwacht. In het leerplichtonderwijs zijn essentiële lees-, schrijf- en rekenvaardigheden, maar ook autonomie, creativiteit en expressie er tijdens die periode niet op vooruit gegaan. De nieuwe minimumdoelen voor het (buitengewoon) basisonderwijs, onlangs goedgekeurd door het Vlaams Parlement, willen een kentering helpen bewerkstelligen. De rol van disciplinaire kennis wordt hierbij geherwaardeerd, om ongelijkheden te verminderen en zelfredzaamheid en inclusiever onderwijs te bevorderen.

Leren lezen, schrijven, rekenen, hardlopen, schilderen of musiceren kunnen gepaard gaan met inspanning en frustratie. Niemand kan leren in de plaats van kinderen. Doorgaans door regelmatig te oefenen kunnen ze een toestand overstijgen waarin ze in een meer beperkte mate lezen, schrijven, rekenen, hardlopen, schilderen of musiceren. Zonder belangrijke vaardigheden voldoende te trainen, zal verdere scholing, arbeid of ontspanning meestal moeizamer verlopen. Dat juffen en meesters daarom soms eisen stellen, is een goede zaak, ook al vinden kinderen dit niet altijd leuk.

Basisvaardigheden nestelen zich niet spontaan, en wie wacht tot kinderen er zich klaar voor voelen, kan lang wachten. Kinderen zijn ook maar gewone mensen die soms tekort schieten in wilskracht of concentratie. Maar hun hersenen zijn over het algemeen wel fris. Daarom zijn leerkrachten van het lager onderwijs dé mensen die op dat moment het verschil kunnen maken. De tijd is dan rijp om leerlingen te motiveren, aan te wakkeren, bij de les te houden en zaken op te leggen waarbij er moet worden gewerkt, ook met hersenen. Hoe intenser kinderen ervaren dat er op die manier andere werelden kunnen opengaan, hoe leergieriger, autonomer, creatiever, expressiever en socialer ze worden, en hoe minder last ze hebben van verveling, hulpeloosheid of angst. Dit proces mogen ervaren als leerkracht, maakt de job mooi.

Inzichten, aangeleverd door wetenschappers die grijze onderwijsdogma’s uit het verleden in vraag stellen, gecombineerd met de ervaring van onderwijsmensen, proberen verdere ontscholing te vermijden. De woorden van onderwijsexpert Dirk Van Damme in zijn boek ‘Emancipatie, excellentie en eerlijke kansen’ (©2023 Uitgeverij ASP nv) op blz. 31 en 32 liegen er niet om: ‘Onderwijs kan zijn rol in sociale vooruitgang en verheffing in de hedendaagse sociale, economische en culturele context maar spelen als het van excellente kwaliteit is. Onderwijs van lamentabele kwaliteit levert niets op en kost de samenleving zeer veel door jonge mensen af te leveren die essentiële basisvaardigheden missen. Hoewel de sociaaldemocratie de drijvende politieke kracht was in Vlaanderen en Nederland bij de uitbouw van het onderwijsbeleid van de voorbije decennia, hebben ideologische verwatering en verwarring een zware tol geëist.’

Directeurs en lesgevers die regelmatig om respect of stilte vragen en chaos proberen te vermijden zijn niet van gisteren. Ze willen een rustige omgeving aanbieden waarin met voldoende concentratie en veiligheid kan worden geleerd, gewerkt en gespeeld. Hartelijk welkom aan de mensen die willen helpen met dit oneindig boeiende opbouwwerk. Sla jullie vleugels uit. De wereld heeft jullie passie en frisheid nodig, ook in het basisonderwijs. Veel succes!