110 jaar geleden werd in België een verbod op kinderarbeid onder 14 jaar ingesteld. Leren tot minstens die leeftijd werd een verplichting. Jonge werkers werden uit de fabriek gehaald en eerst naar school gestuurd. Voor velen openbaarde zich toen een andere wereld.

Vier generaties verder kunnen kinderen nog altijd leren en vleugels uitslaan. Weinigen twijfelen aan de stelling dat leren lezen, schrijven en rekenen fundamentele zaken zijn in de opvoeding. Juffen en meesters zoeken die letters of cijfers niet in de kinderen zelf, maar wekken nieuwsgierigheid op en bieden die zaken aan. Veel dingen vormen een vreemde wereld buiten het kind, een wereld waarin het kind niet centraal staat. Wanneer leerlingen leren lezen, schrijven, rekenen, maar ook hardlopen, beeldhouwen of musiceren, vergroten ze hun kansen om zaken te ontdekken en te ontsluiten. Zo bijvoorbeeld kunnen ze ook in de 21^e eeuw ramen openen van de ik-fabriek.

Het leren kan gepaard gaan met inspanning en frustratie. Niemand kan leren in de plaats van het kind. Doorgaans door te oefenen kan het een toestand overstijgen waarin het niet kan lezen, schrijven of rekenen. Zonder die belangrijke vaardigheden zal een verdere scholing meestal moeizaam verlopen. Dat juffen en meesters daarom soms eisen stellen, is een goede zaak, ook al vinden kinderen dat niet altijd leuk.

Basisvaardigheden nestelen zich niet spontaan, en wie wacht tot kinderen er zich klaar voor voelen, kan lang wachten. Kinderen zijn ook maar gewone mensen die soms tekort schieten in wilskracht of concentratie. Maar hun hersenen zijn over het algemeen wel fris. Daarom zijn leerkrachten van het lager onderwijs dé mensen die op dat moment het verschil kunnen maken. De tijd is dan rijp om leerlingen te motiveren, aan te wakkeren, bij de les te houden en zaken op te leggen waarbij er moet worden gewerkt, ook met hersenen. Hoe intenser kinderen ervaren dat er op die manier andere werelden opengaan, hoe leergieriger ze worden, en hoe minder ze last hebben van verveling, hulpeloosheid of angst. Dit proces mogen ervaren als leerkracht, maakt de job bijzonder mooi.

De voorbije decennia echter werd ook het lager onderwijs overspoeld door een internationale golf, waarbij in curricula een grote focus werd gezet op zelfontplooiing en meer algemene (generieke) skills of sleutelcompetenties, ten nadele van het gestructureerd aanleren van specifieke (vakgebonden) kennis en vaardigheden. Klassikale instructie, memorisatie en automatisatie moesten plaats ruimen voor contextueel, gepersonaliseerd, zelfontdekkend en geïntegreerd leren. Ook lagere scholen moesten continuïteit en gradatie in die leerstrategieën kunnen aantonen. Of die werkvormen voor jonge kinderen nu rendabel waren of niet, ze werden een doel op zich. Dit heeft niet opgebracht wat men ervan heeft verwacht, vooral niet wat het beheersen van basisvaardigheden betreft.

Inzichten, aangeleverd door wetenschappers die gestolde wetenschap en grijze dogma’s in vraag durven te stellen, gecombineerd met de ervaring van onderwijsmensen, kunnen verdere ontscholing omzeilen. De woorden van onderwijsexpert Dirk Van Damme in zijn boek ‘Emancipatie, excellentie en eerlijke kansen’ (©2023 Uitgeverij ASP nv) op blz. 31 en 32 liegen er niet om: ‘Onderwijs kan zijn rol in sociale vooruitgang en verheffing in de hedendaagse sociale, economische en culturele context maar spelen als het van excellente kwaliteit is. Onderwijs van lamentabele kwaliteit levert niets op en kost de samenleving zeer veel door jonge mensen af te leveren die essentiële basisvaardigheden missen. Hoewel de sociaaldemocratie de drijvende politieke kracht was in Vlaanderen en Nederland bij de uitbouw van het onderwijsbeleid van de voorbije decennia, hebben ideologische verwatering en verwarring een zware tol geëist.’ Dit is m.i. een belangrijk citaat, zeker voor mensen die het onderwijsbeleid voor de komende jaren aan het uitstippelen zijn.

Ondanks de minder gelukkige ingrepen in het verleden staat het onderwijs nog altijd op nummer 1 in het lijstje ‘Vertrouwen in instellingen’ (https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/relatie-overheid-en-burger/vertrouwen-in-instellingen). Il faut le faire! Dat is goed nieuws voor het onderwijsambacht dat zich uit de hoek verwijdert waarin het jarenlang werd geduwd.

Lesgevers hoeven zich inderdaad niet te schamen wanneer ze ook effectief lesgeven. Een reden te meer voor geïnteresseerden om niet bang te zijn voor de roep van het onderwijs. Er worden nu trouwens aanzienlijk meer inschrijvingen genoteerd bij sommige lerarenopleidingen. Dat is heuglijk nieuws. Hartelijk welkom aan de mensen die willen helpen met dit oneindig boeiende opbouwwerk. Sla jullie vleugels uit. De wereld heeft jullie passie en frisheid nodig, ook in de lagere school. Veel succes!