De onderwijsinspectie stelde onlangs haar uitgebreide en verzorgde jaarverslag voor (Onderwijsspiegel 2025: (https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/75186). Er zijn goede, concrete tips en hoopvolle voorstellen in de teksten terug te vinden. Willen scholen echter niet ontploffen, zullen er best prioriteiten worden gesteld.

Basisscholen werden doorgelicht op basis van eindtermen die aan een grondige herziening toe waren én op basis van een referentiekader (OK) dat tien jaar oud is. Intussen stelde de Commissie Muijs al nieuwe minimumdoelen voor, hoewel die nog moeten worden goedgekeurd in het Vlaams Parlement. In het Rapport van de commissie Muijs (mei 2025) (https://assets.vlaanderen.be/image/upload/v1746791888/repositories-prd/DEF_Rapport_Vlaamse_kennisrijke_Minimumdoelen_PDF_lusrpp.pdf) lezen we op blz. 24: ‘De onderwijsinspectie kan in het referentiekader voor onderwijskwaliteit (OK) expliciete linken leggen met de vernieuwde minimumdoelenset. Het strekt dan ook tot aanbeveling dat de inspectie scholen doorlicht op basis van het al dan niet streven naar het behalen van de minimumdoelen bij al haar leerlingen. Hierbij moet ook ingezet worden op professionalisering van de inspectie rond de concepten minimumdoelen en kennisrijk curriculum.’

Het is gissen of er evenveel rode cijfers in Onderwijsspiegel 2025 zouden staan indien de nieuwe minimumdoelen voor het basisonderwijs eerder van kracht waren geweest. De onderwijsinspectie worstelt, samen met scholen, leerkrachten, begeleiders, leermiddelenontwikkelaars en lerarenopleiders met een erfenis van de jaren negentig: een door de overheid opgelegde pedagogie en didactiek die niet hebben opgebracht wat men ervan heeft verwacht, maar die nog steeds diep geworteld zitten in ons huidige onderwijs.

Wie onderwijspublicaties, vakliteratuur, uitgangspunten, handleidingen, rapporten en verslagen van de voorbije decennia bestudeert, zal merken dat het onderwijs de voorbije dertig jaar flink werd overspoeld door ontscholingsgolven. Zo werd het bord van het lager onderwijs aangevuld met waslijsten aan sleutelcompetenties en leergebiedoverschrijdende eindtermen. Uiteraard zijn die belangrijk, maar men mag niet van kinderen verwachten dat ze moeten lopen voor ze kunnen kruipen. Minder goed basisonderwijs veroorzaakt een toename aan zorgnoden. Goed onderwijs met inhoudsrijke kennis en inhoudsrijke vaardigheden ontzorgt de maatschappij.

Wanneer minder tijd kan worden besteed aan basisdoelen, wankelt het hele onderwijsbouwwerk en daar zijn vooral leerlingen met zwakke sociaaleconomische achtergrond het slachtoffer van. Daarom zijn er nieuwe minimumdoelen gekomen. Basisscholen -waar het al een huzarenstukje is om iedereen voldoende basiskennis en basisvaardigheden bij te brengen- mogen niet verder worden overstelpt met niet-relevante eisen. Leerkrachten en directeurs zijn immers al geruime tijd aan het muteren tot opgejaagde, vergaderende en rondlopende brandjesblussers, wegens een minder realistisch onderwijsbeleid. Het primaire proces, namelijk het onderwijzen en het écht zorgen voor leerlingen, wordt erdoor verstoord.

Als men scholen te veel blijft beschouwen als zorginstellingen en te weinig als huizen waar een solide kennisbasis voor zoveel mogelijk leerlingen kan worden aangeboden, worden leerkrachten en directeurs gedwongen in een spagaat die niet vol te houden is. In het inspectierapport Planlast (verschenen in Onderwijsspiegel 2024) lezen we dat individuele leerpaden het allerhoogst scoren als planlastveroorzaker. Er is meer volk op de werkvloer nodig om het gevraagde te kunnen waarmaken. Van alle mensen die rechtstreeks of onrechtstreeks op de betaalrol staan van Onderwijs en Vorming worden daarom best meer mensen met rechtstreekse verantwoordelijkheid bij de leerlingen ingezet dan nu het geval is. Men mag beweren dat leerkrachten en directeurs er niet alleen voor staan… het is duidelijk dat het niet overloopt aan verse cohorten om bij te springen in klassen.

Gelukkig staat het onderwijs op nummer 1 in het lijstje ‘Vertrouwen in instellingen’ (https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/relatie-overheid-en-burger/vertrouwen-in-instellingen). Dat is goed nieuws voor het onderwijsambacht. De oproep in Onderwijsspiegel 2025 voor een doelgerichte aanpak met oog voor effecten én de oproep om als school prioriteiten te stellen bieden kansen. Inderdaad. Scholen hoeven zich m.i. niet te schamen als er effectief wordt lesgegeven én echt gezorgd voor leerlingen, zonder te verdrinken in vergaderingen en verslagen. Scholen dienen niet om een establishment te voeden, maar wel om een nieuwe generatie te helpen opvoeden door goed onderwijs aan te bieden.

Voor alle geïnteresseerden: wees niet bang voor de roep van het onderwijs. Hartelijk welkom aan mensen die willen helpen met dit oneindig boeiende opbouwwerk. De wereld heeft jullie passie en frisheid nodig, ook in het basisonderwijs.