‘We blijven inzetten op een positieve communicatie over het lerarenberoep en roepen alle maatschappelijke organisaties op om hetzelfde te doen. Leraren zijn hierbij ook zelf aan zet, als ambassadeurs van hun beroep’, lezen we in de brochure ‘Bijdrage van het Beleidsdomein Onderwijs en Vorming aan het Regeerakkoord 2024-2029’ (pagina 27).

‘Het onderwijs is te kennisgericht’, was het credo toen Vlaanderen enkele decennia geleden de bevoegdheid kreeg over zijn eigen onderwijs. Delen van het ambtenarenapparaat werden bij de regionalisering overgeheveld en sterk uitgebreid, deels om ten dienste te blijven van de scholen, en deels om het onderwijs in die nieuwe Vlaamse context grondig te hervormen. ‘De 21^e eeuw vereist totaal ander onderwijs en dus ook totaal andere leraren en lerarenopleidingen’, luidde het bij gezaghebbende en invloedrijke ambtenaren.

Bij het huidige Departement Onderwijs en Vorming weet men dat dit niet heeft opgebracht wat men ervan heeft verwacht (pagina 13): ‘De systematische achteruitgang van de leerprestaties van onze leerlingen, zoals vastgesteld in het Vlaamse peilings- en internationaal vergelijkend onderzoek, moet ons grote zorgen baren. Ook uit het hoger onderwijs komen er steeds meer signalen dat te veel instromende studenten over onvoldoende competenties beschikken om de hogere studies met succes af te ronden. En ook vanuit de arbeidsmarkt ontvangen we de boodschap dat te veel schoolverlaters niet meer voldoende geletterd zijn of over onvoldoende wiskundige en digitale vaardigheden beschikken.’

Een daarmee verbonden item in het document gaat over het belang van het rendementsvol aanleren van basisvaardigheden (pagina 13 en 14): ‘Wat voorop staat, is dat elk kind, elke jongere en elke volwassene over voldoende basisvaardigheden moet beschikken op het vlak van onder meer lezen, schrijven, rekenen en digitale vaardigheden om volwaardig aan de samenleving te participeren, en dat geen enkele onderwijsprofessional tevreden kan zijn met minder. … Voor het kleuteronderwijs maken we werk van ambitieuze onderwijsdoelen die sterker gericht zijn op cognitieve ontwikkeling, zonder daarbij de brede ontwikkeling uit het oog te verliezen.’

Volgens de onderwijsadministratie moet meer rekening worden gehouden met de ervaring van scholen en leerkrachten. Zo lezen we op pagina 9: ‘Kennis, expertise, verwachtingen, wensen en bezorgdheden van belanghebbenden zijn een onontbeerlijke bron van kennis voor beleidsmakers op alle niveaus. Het is belangrijk om alle belanghebbenden, in het bijzonder wie werkt in de praktijk, te horen en te betrekken bij het beleid.’

Verder is het de auteurs niet ontgaan dat er al geruime tijd problemen zijn met de kwaliteit van een aantal leermiddelen en professionaliseringsinitiatieven, die zich (zoals bij nog niet aangepaste curricula) blijven baseren op pedagogische en didactische principes van een kwarteeuw geleden, maar die nu, door nieuwe wetenschappelijke inzichten, toch meer in vraag worden gesteld (pagina 17): ‘We vinden het belangrijk dat een leermiddel op wetenschappelijk onderbouwde wijze het leren effectief bevordert en het bereiken van de onderwijsdoelen ondersteunt.’ (Pagina 28): ‘Een OESO review over professionalisering in Vlaanderen legde grote kwaliteitsverschillen bloot. … We investeren daarom versterkt in vakdidactisch en praktijkgericht onderzoek. Leerpunt krijgt een centrale rol in het vertalen en dissemineren van die wetenschappelijke kennis richting de onderwijspraktijk, zowel rechtstreeks naar lerarenteams als naar aanbieders van professionaliseringsactiviteiten, lerarenopleidingen en pedagogische begeleidingsdiensten.’

Op pagina 26 staat te lezen: ‘De leerling-leerkrachtratio is internationaal vergeleken laag in Vlaanderen, wat niet overeenkomt met de dagelijkse realiteit van grote klassen die veel leraren ervaren. De verklaring ligt in het meetellen van mensen die aangesteld zijn en betaald worden als leerkracht, maar niet voor de klas staan. Het lerarentekort noopt tot alle hens aan dek en dus een maximale inzet van deze mensen in de klas.’ Het kan inderdaad niet de bedoeling zijn dat de kraan nog meer zou worden opengedraaid bij scholen en leerkrachten, en het aantal droogtecontroles en coaches zou toenemen.

Veel van de vermelde zaken in de tekst van de onderwijsadministratie werden ook besproken in andere officiële documenten: het Rapport van de Commissie Beter Onderwijs (oktober 2021), het Rapport van de Commissie van Wijzen (december 2023) en Onderwijsspiegel 2024 (het rapport van de onderwijsinspectie) met de bijhorende open brief aan de toekomstige Vlaamse Regering. Waar vroeger bijna enkel bij Onderwijskrant kritische reflecties waren te vinden i.v.m. het onderwijsbeleid van de voorbije decennia, sluiten stellingen in officiële rapporten en verslagen daar nu ook meer bij aan dan vroeger. Niet de punten die elkaar tegenspreken, maar vooral de items waarover bovengenoemde rapporten en reflecties het wel eens zijn, vormen voor een volgende regering wellicht een hulp bij het verder bepalen van de koers, om zo niemand terug in de loopgraven te hoeven duwen en verspilling van geld en talent te voorkomen.

Het opleggen van pedagogische of didactische principes heeft de voorbije decennia hier en daar mensen uit de klas geduwd, wat te betreuren is. De weg met nog meer overhead, regelgeving en controle zal niet opleveren wat de weg van vertrouwen in scholen en leerkrachten kan bieden. Dwingende staatspedagogie of -didactiek werpt weinig gezonde vruchten af, heb ik tijdens mijn loopbaan ervaren.

Ik wens op elk echelon elke actor die zich met passie en gezond verstand ook tijdens de volgende regeerperiode zal inzetten om leerlingen te doen bloeien en groeien, veel vreugde en succes. Mogen die mensen binnenkort eerst genieten van een welverdiende vakantie.